«Έχουμε κτίσει και οργανώσει τη χώρα για ένα κλίμα που δεν υπάρχει πια και πρέπει πολύ σύντομα να αναδιαρθρώσουμε πολλούς -αν όχι όλους- τους παραγωγικούς τομείς ώστε να αποκτήσουν την αναγκαία ανθεκτικότητα απέναντι στα κλιματικά φαινόμενα».
Την παραπάνω διαπίστωση για την κλιματική κρίση και τις επιπτώσεις της κάνει ο καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος και Κλίματος του ΕΚΠΑ και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ε.Ε. για την κλιματική αλλαγή Κώστας Καρτάλης, σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων. Ο κ. Καρτάλης ο οποίος θα συμμετάσχει στο 10ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, που φέτος συμπληρώνει 10 χρόνια παρουσίας και θα διεξαχθεί από τις 9 ως τις 12 Απριλίου 2025, στους Δελφούς, τονίζει ότι πολιτική διάθεση υπάρχει αλλά δεν μεταφράζεται πάντα σε οργανωμένα σχέδια, ενώ είναι συχνές οι καθυστερήσεις τόσο στον προληπτικό τομέα όσο και στην αποκατάσταση περιοχών που επλήγησαν.
«Λαμβάνοντας υπόψη την κλίμακα των κλιματικών φαινομένων, οι μεγάλες παρεμβάσεις πρέπει να γίνουν από το κεντρικό κράτος και τις περιφερειακές και δημοτικές αρχές και να έχουν αντοχή στον χρόνο, ξεπερνώντας δηλαδή τους εκλογικούς κύκλους ώστε να διαθέτουν το χρονικό περιθώριο να αποδώσουν τα προσδοκώμενα οφέλη. Σημαντική είναι η ευθύνη των τομέων (βιομηχανία, μεταφορές, μονάδες παραγωγής ενέργειας, κτήρια) που συμβάλλουν με αυξημένες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και που οφείλουν να ενσωματώσουν στη λειτουργία τους τεχνικές και τεχνολογίες για τη μείωση των εκπομπών και τη σταδιακή μετάβαση στην πράσινη ενέργεια».
Σημαντική είναι, σύμφωνα με τον καθηγητή, και η ατομική συμβολή μέσα από αλλαγές στις καταναλωτικές συνήθειές μας, την εξοικονόμηση ενέργειας και την προτίμηση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την ηλεκτροκίνηση στις μεταφορές, τον σταδιακό περιορισμό της χρήσης αυτοκινήτων υπέρ των μέσων μαζικής μεταφοράς, τον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων, κ.ά.
Καύσωνες μαζί με ξηρασία πολλαπλασιάζουν τις επιπτώσεις
Απαντώντας σε ερώτηση για τις κλιματικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ανατολική Μεσόγειος, ο κ. Καρτάλης απαριθμεί τους πιο συχνούς, περισσότερο έντονους και με μεγαλύτερη διάρκεια καύσωνες, τις ταχύτερα -σε σχέση με άλλες γεωγραφικές ζώνες- αυξανόμενες θερμοκρασίες, την ξηρασία και τις δασικές πυρκαγιές.
«Αξίζει να σημειωθεί ότι όταν οι καύσωνες συμβαίνουν κατά το ίδιο διάστημα με την ξηρασία, οι επιπτώσεις των δύο αυτών κλιματικών φαινομένων δεν αθροίζονται απλώς, αλλά πολλαπλασιάζονται μεταξύ τους. Όταν μάλιστα σε αυτό το διάστημα προκύψει από εμπρησμό ή τεχνικό αίτιο μία δασική πυρκαγιά, τότε είναι εξαιρετικά επιθετική και δύσκολα κατασβέσιμη καθώς η δασική ύλη έχει αποξηρανθεί και είναι ιδιαίτερα εύφλεκτη. Τέτοιες δασικές πυρκαγιές πλήττουν συχνά την ανατολική Μεσόγειο, τις έζησε και η Ελλάδα τα τελευταία τρία έτη. Αν και ακούγεται οξύμωρο, μετά από εκτεταμένες περιόδους ξηρασίας, συχνά ακολουθούν ακραία καιρικά φαινόμενα που προκαλούν πλημμύρες και σημαντικές καταστροφές στο αστικό περιβάλλον και την ύπαιθρο. Τα ακραία αυτά φαινόμενα ενισχύονται και από την αύξηση της θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας, που φθάνει τους 0.5 βαθμούς Κελσίου ανά δεκαετία».
Πλήγμα και στους παραγωγικούς τομείς
Προφανές είναι για τον κ. Καρτάλη ότι τα κλιματικά φαινόμενα επηρεάζουν τους παραγωγικούς τομείς, στο σύνολο της χώρας, αν και κυρίως από την κεντρική Ελλάδα και νοτιότερα. Για παράδειγμα, η ξηρασία πλήττει τις αγροτικές καλλιέργειες, ιδιαίτερα δε αυτές που έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις για άρδευση. Οι καύσωνες, τη ζωή στις πόλεις, αν και ιδιαίτερα τους ευάλωτους πληθυσμούς, δηλαδή παιδιά κάτω των 5 ετών και ενήλικες άνω των 70 ετών. Η ξηρασία, σε συνδυασμό με τους καύσωνες, πλήττουν άμεσα τη φέρουσα ικανότητα πολλών περιοχών της χώρας και κατά συνέπεια και την τουριστική ανάπτυξη καθώς προκύπτουν προβλήματα επάρκειας φυσικών πόρων και νερού αλλά και διαμορφώνονται αυξημένες απαιτήσεις για την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη. Τέλος, η αύξηση της θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας καθιστά αρκετές θαλάσσιες περιοχές ακατάλληλες για ιχθυοκαλλιέργειες.
«Ουσιαστικά τα κλιματικά φαινόμενα δεν πλήττουν μόνο το φυσικό και αστικό περιβάλλον, αλλά έχουν επιπτώσεις που είναι παράλληλα οικονομικές, αναπτυξιακές και κοινωνικές».
Μετριασμός και προσαρμογή οι λύσεις
Προτείνοντας λύσεις που διακρίνονται σε δύο επίπεδα, τον μετριασμό και την προσαρμογή, ο κ. Καρτάλης εξηγεί ότι ο μετριασμός αφορά τη μείωση των εκπομπών των αερίων χημικών ενώσεων που προκαλούν την κλιματική αλλαγή και περιλαμβάνει τη σταδιακή μέχρι το 2050 εξάλειψη των ορυκτών καυσίμων (άνθρακα, λιγνίτη, πετρέλαιο και φυσικό αέριο) και την αντικατάσταση τους με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ).
«Στην Ελλάδα, το 2024, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ έφθασε το 56%, γεγονός που υποδηλώνει τη δυναμική του κλάδου αυτού, εντοπίζει τις προτεραιότητες για μονάδες αποθήκευσης ενέργειας και δίκτυα, αλλά και συμβάλλει στην αποκλιμάκωση του υψηλού κόστους ενέργειας για τα νοικοκυριά. Χωρίς τη συμβολή των ΑΠΕ, το κόστος της κιλοβατώρας θα ήταν υπερδιπλάσιο από αυτό που πληρώνουμε σήμερα».
Όσον αφορά την προσαρμογή, περιλαμβάνει τα μέτρα εκείνα που ενισχύουν την ανθεκτικότητα των υποδομών και περιορίζουν τις επιπτώσεις των κλιματικών φαινομένων. Στις πόλεις τέτοια μέτρα είναι η ενίσχυση του πρασίνου, οι πράσινες οροφές, η ενεργειακή θωράκιση των κτηρίων, η μείωση των πηγών θερμότητας λ.χ. της κυκλοφορίας των οχημάτων, η χρήση ψυχρών υλικών (δηλαδή υλικών που ανακλούν ισχυρότερα την ηλιακή ακτινοβολία και κατά συνέπεια θερμαίνονται λιγότερο), κ.ά. Πρόσφατα ακραία καιρικά φαινόμενα υποδεικνύουν επίσης ως επείγουσα προτεραιότητα τον αντιπλημμυρικό σχεδιασμό.
Στον αγροτικό τομέα, τα μέτρα αφορούν την κατασκευή ταμιευτήρων για να συγκρατείται το νερό της βροχής και να μην παροχετεύεται στη θάλασσα, τον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα, την κατάργηση των γεωτρήσεων, και ενδεχομένως την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών ώστε να επιλέγονται είδη που έχουν λιγότερες ανάγκες άρδευσης.
Στον τουρισμό, έχει σημασία η επάρκεια ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη, έργα υδατικών πόρων (λ.χ. υδατοδεξαμενές) για να αντιμετωπίζονται οι αυξημένες ανάγκες λόγω των εποχιακών πιέσεων, ενώ δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί η θέσπιση περιορισμών στην επισκεψιμότητα ευαίσθητων περιοχών αλλά και περιορισμοί στη δόμηση.
